“Hız aşırtma” bilgisayar tarihi boyunca var oldu ve var olmaya devam edecek üzere görünüyor. Her insan ödeme yaparak satın aldığı bir donanımdan yüksek performanslar elde etmek ister. Overclock dediğimizde genel olarak akla birinci olarak işlemci ve ekran kartları gelir. İşlemci içindeki entegre grafik üniteleri üzerinde sürat aşırtma süreci yapanlar da var. Öte yandan, RAM de overclock edildiğinde gözle görülür yararlar sağlayabilir.
DDR5 standardı Intel 12. Jenerasyon Alder Lake platformuyla (varsayılan DDR5-4800) birlikte hayatımıza girmeye başladı. Yeni kuşak bellekler performans, bant genişliği ve kapasite artışları dahil olmak üzere DDR4 sonrasında birçok güzelleştirme getiriyor. Bildiğiniz üzere AMD cephesi DDR5 standardına Zen 4 mimarili Ryzen 7000 işlemcileriyle birlikte geçiş yaptı. Kırmızı grubun işlemcileri DDR4 bellek dayanağı sunmazken sadece DDR5 bellekleri destekliyor. Son olarak 13. Kuşak Raptor Lake platformunu piyasaya süren Intel, DDR5 bellek takviyesini geliştirirken (varsayılan DDR5-5600) yüksek overclock potansiyeli sunduğunu söylüyor.
Belleklerin üzerinde üretici tarafından belirlenen kimi kıymetler görürüz. Donanımları üreticinin belirlediği suratlar üzerinde çalıştırmak istediğimizde her vakit risk vardır ve eser garantileri sürat aşırtma kapsamı dışındadır. Fakat bu süreç yanlışsız biçimde ve makul sonlar içinde yapılırsa donanımın ziyan görme ihtimali yok denilecek kadar az.
Pek çok kullanıcı, bellek sürat aşırtma için kolay prosedürler olan XMP (Intel) ve EXPO (AMD) profillerini kullanır. Anakart BIOS’u üzerinden tek bir tıkla daha evvelden hazırlanan profilleri kullanabiliyoruz ki bu genelde problemsiz bir prosedürdür. Lakin daha fazla performans elde etmek, BIOS’ta biraz vakit geçirmek istiyorsanız hakikat yerdesiniz.
Kitlerin üzerinde yer alan tümleşik devreler (IC’ler) farklı davranır ve farklı potansiyellere sahiptir. Bu durum DDR3 ve DDR4’te birebirdi, her şey DDR5 için de geçerli. Birtakım çipler yüksek frekanslar konusunda başarılıyken, kimileri düşük zamanlama konusunda daha yeterlidir. Micron, Samsung ve SK Hynix dahil olmak üzere büyük üreticiler DDR5 için birinci belleklerini kullanıma sundu. DDR5 standardı hala yeni olduğundan ötürü geniş bir çip yelpazesine sahip değiliz. Fakat DDR4 teknolojisi daha eski olduğundan ötürü RAM’ler üzerinde kullanılan birçok farklı tip çip var.
Aynı marka ve eser serisinden olsalar bile hiçbir IC birebir değildir. Örneğin, belli bir bellek yongası sürat aşırtma ile DDR5-6000’in ötesine geçse bile bu durum tüm tıpkı belleklerin birebir düzeylere ulaşacağını göstermez. Sonuç olarak, “silikon piyangosu” kelam konusu.
Thaiphoon Burner, DDR4 bellek modüllerindeki SPD’yi okuyarak hangi tip çiplere sahip olduğunu gösteren mükemmel bir yardımcı programdı. Berbat haber şu ki, JEDEC’in dokümantasyon eksikliği nedeniyle Thaiphoon Burner’ın gerisindeki geliştirici DDR5 için takviye sunamıyor.
Neyse ki yakından tanıdığınız CPU-Z yazılımı, tam olarak IC modelini belirleyemese bile DDR5 bellek modüllerinin üreticisini tespit edebiliyor. DDR5 teknolojisi hala yeni olduğundan ötürü şirketlerin çok fazla yonga seçeneği yok. Bu nedenle CPU-Z’yi kullanmak bir müddet için yararlı olacak. Üreticiler piyasaya farklı bellekler sunmaya başladıklarında CPU-Z artık bellek tespiti konusunda kullanılmayacak. Lakin vakit ilerledikçe Thaiphoon Burner yahut farklı yazılımlar takviye kazanacaktır.
| IC Üreticisi | IC Parti Numarası | Kalıp Revizyonu |
|---|---|---|
| Micron | MT60B2G8HB-48B, MT60B1G16HC-48B | A-die (A-kalıp) |
| Samsung | K4RAH086VB-BCQK | B-die (B-kalıp) |
| SK Hynix | H5CG48MEBDX014, H5CG46MEBDX015 | M-die (M-kalıp) |
DDR4 standardında Samsung B-die IC’ler sıkı zamanlamalar için altın standarttı. DDR5 tarafına gelince, SK Hynix’in M-die yongalarıyla B-die ile emsal zamanlamalar sunduğu biliniyor. Hatta SK Hynix’in M-die çiplerinin en yüksek sürat aşırtma potansiyeline sahip IC’ler olduğu söyleniyor.
Bunların yalnızca ön bilgiler olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Vakit geçtikçe, DDR5 bellek üretimi olgunlaştıkça, yeni eserler piyasaya çıktıkça durum değişebilir. En azından şimdilik çiplerin sürat aşırtma potansiyeli şu biçimde sıralanıyor: SK hynix M-die, Samsung B-die ve Micron A-die.
Bellek ile sürat aşırtma yaparken farklı yongalar için kullanabileceğimiz azamî voltaj pahaları belirlemekte yarar var. Örneğin Samsung, ürettiği belleklerde sürat aşırtma yapmak için rastgele bir voltaj kıymetinin garantisini vermiyor. Samsung, SK Hynix ve Micron dahil olmak üzere, 1.4V’un günlük kullanım için azamî voltaj olduğunu söylemek mümkün.
DDR5 bellek sanayisi süratli gelişiyor. 13. Jenerasyon Raptor Lake platformuyla birlikte 7800 MHz ve 7600 MHz düzeyinde suratlar sunan bellekler piyasaya çıktı. DDR5-8000 için testler sürüyor. Görünüşe nazaran DDR5-10000 üzere beş haneli sayıları beklenenden erken göreceğiz.
Şimdi gelelim sürat aşırtma evresine. Tüm sürecin BIOS üzerinden ilerlediğini belirtelim. Birinci olarak nasıl bir yol izleyeceğinizi belirleyin. DDR5 belleklerinizi zorlayabilir, yüksek bir data suratı seçip oradan aşağıya gerçek inebilirsiniz. Daha mantıklı olan ikinci yolda ise bilgi suratını yükselterek kademeli olarak üste çıkabilirsiniz.
Ayrıca belirtelim, kimi uygulamalarda yüksek frekanslar, kimi uygulamalarda ise düşük gecikme bedelleri daha güzeldir. Düşük bellek gecikmesinden yararlanan kimi iş gayeli kullanılan yazılımlar var. Yüksek frekans suratları ekseriyetle daha yararlıdır ve daha çok gereksinim duyulur. Lakin mümkünse frekansları yükseğe, gecikme pahalarını aşağı çekmeye çalışın. Her vakit söylediğimiz üzere, ayarları agresif bir formda artırmayın yahut düşürmeyin.
Referans olarak, DDR5 için varsayılan oran 100:100’dür. DDR5-5333 yahut DDR5-6666 üzere muhakkak bilgi suratları sırf 100:133 oranıyla kullanılabilir. Rocket Lake üzere Alder Lake platformu da iki BCLK/DRAM oranı sunmakta: 100:100 ve 100:133. Rocket Lake ile 100:133 oranı daha uygun performans gösterirken, Alder Lake tarafında 100:100 oranı misal performanslar sunuyor.
Alder Lake platformunda üç farklı mod var: Gear 1, Gear 2 ve Gear 4. Overclock yapmak isteyen meraklıların kullanması gereken tek ayar Gear 2 diyebiliriz. Gear 1’de bellek ve bellek denetimcisi birebir frekansta çalışırken (1:1), Gear 2 belleğin bellek kontrolcüsünden iki kat daha süratli çalışmasını sağlar (2:1). Son olarak, Gear 4 belleği bellek denetleyicisinden dört kat daha süratli çalıştırır (4:1).
Varsayılan yapılandırma Gear 2 olduğu için Gear 1 DDR5 ile çalışmıyor ve muhtemelen DDR5-8000 üzeri bilgi suratlarına ulaşana kadar Gear 4 devreye girmiyor. Bu nedenle, DDR5 belleklerle overclock yaparken Gear 2 modunu kullanmanızı öneriyoruz.
Bellek Zamanlamaları
Yukarıda belirttiklerimize ek olarak, bellek zamanlamaları da epey değerlidir. Bu adım sürat aşırtma sürecinin deneme yanılma kısmıdır ve biraz vaktinizi alabilir. DDR5, DDR4 ile tıpkı dört ana bellek zamanlamasına (CAS Gecikmesi, tRCD, tRP ve tRAS) sahip. İşin püf noktasına gelince; küçük adımlar atmak, her bir zamanlama bedelini bir yahut iki saat döngüsü artışıyla ilerletmek ve akabinde kararlılığı test etmek gerekir.
Öncelikle bellek üreticisi tarafından pazarlanan CL bedelleri ile başlamanızı öneriyoruz. Bildiğiniz üzere, zamanlama kıymetleri ne kadar düşükse o kadar güzeldir. Lakin frekans suratlarını yükseltmek istiyorsanız tıpkı vakitte gecikme pahalarını de yükseltmemiz gerekebilir. Birini artırırken oburunu düşürmek genelde kararsızlığa yol açar. Şayet ayarlarınız istikrarsızsa, zamanlamalara birer saat döngüsü ekleyerek yola devam edin.
Bellek sürat aşırtma süreci dört ana zamanlamayı değiştirmekten daha fazlasıdır. İkincil ve hatta üçüncül zamanlamaları değiştirerek değerli performans kazanımları elde edebilirsiniz, lakin burada fazla ayrıntıya girmeyeceğiz.
Bellek Voltajı
Bellek sürat aşırtma sürecinde tesiri olan pek çok voltaj ayarı var, fakat ortalama bir kullanıcı için bunların dördünü kullanmak kafidir.
- DRAM VDD: Bu voltaj ayarı, bellek yongalarına güç verdiği için en kritik voltajlardan biridir. Günlük kullanımda bu pahası 1.4V’un altında tutmanızı öneriyoruz.
- DRAM VDDQ: Bu voltaj bellek yongasının I/O ünitesini besler. VDD ve VDDQ çoklukla bir ortada hareket eder. Öte yandan, birtakım durumlarda voltajları senkronize etmemek ve daha yüksek bir VDDQ (50 mV – 100 mV) uygulamak, bellek sürat aşımlarını dengelemeye yardımcı olabilir.
- CPU VDDQ: İşlemcinin bellek denetleyicisine giden voltajdır. DDR5-4800 ve DDR5-6000 ortasında 1.2V kâfi iken, DDR5-6200 ve sonrası için daha üst çıkmak gerekebilir.
- VCCSA: Bu sistem aracının voltajıdır fakat bellek overclock sürecine yardımcı olur. Daha hassas biçimde ayarlanan voltajlardan biridir, bu nedenle küçük dokunuşlar yapın. Örneğin 1.25V-1.35V genelde kafidir. Ayrıyeten VCCSA’yı 1.4V’un altında tutmak en güzelidir.
Testler ve Kontrol
Bazı kullanıcılar gerilim testlerini gece boyunca sonlandırmazken, kimileri ise sıkılır ve her şeyi yarıda keser. Bellek kararlılığı sistem için çok kıymetlidir. Hakikaten kararlılık testlerini mümkün epeyce uzun tutmanızı öneriyoruz. Bunun yanında, farklı yazılımlar kusurları yakalamak için farklı algoritmalar kullanır. Tek bir uygulamaya güvenmek yerine, kararlılığı test etmek için iki yahut daha fazla uygulamanın bir kombinasyonunu kullanmak güzeldir. Özel olarak geliştirilen uygulamaların yanı sıra, günlük kullanım senaryosu aslında en değerlisi.
Eğer agresif sürat aşırtma kıymetleri uygulamadıysanız kaygı etmeniz gereken bir durum yok. Bilgisayarınızı günlük olarak kullandığınızda bir sorun yaşamıyorsanız yolunuza devam edebilirsiniz. Örneğin bir 3D grafik çalışması yapıyorsunuz yahut AAA bir oyun oynuyorsunuz. Bellekler ve irtibatlı olarak sistem kararsız çalışıyorsa bir noktada sıkıntılar kendini gösterecektir. Takılma, kapanma yahut mavi ekran üzere sorunlar yaşıyorsanız, bunun gerisindeki neden yaptığınız overclock süreci olabilir. İşte o vakit tekrar BIOS’a dönün ve ayarlarınızı gözden geçirin.
Ayarlarınızı Kaydedin
En stabil haliyle birlikte BIOS ayarlarınızı bir kenara not edin. İlerleyen devirlerde ayarlarınızı kaybettiğinizde tekrardan bu kıymetlere muhtaçlık duyabilirsiniz. Bununla birlikte, yeni kuşak anakartlar ve XMP 3.0 standardıyla bellek profili sayısı beşe çıkıyor. Bu profillerden ikisi kullanıcıya ayrılmış. Tüm ayarlarınızı belirlediğinizde bir profile kaydedebilirsiniz.
Overclock sonrasında bellek testi için kullanılabilecek birçok seçenek var. Bunların en yaygın olanlarını ve pratik araçları aşağıda bulabilirsiniz. Birçok fiyatsız, lakin kimileri lisans gerektiriyor.
- Memtest86: Memtest86 bellek testi için eski tip bir yazılım olsa da hala en uygun seçeneklerden biri. Program USB üzerinden önyükleme usulüyle çalışıyor, böylece Windows’a girmek zorunda kalmadan sürat aşırtmanızın kararlılığını test edebilirsiniz. Daha fazla bilgi edinmek için Memtest86 ile RAM testi yaptığımız bu görüntüye bakabilirsiniz.
- HCI MemTest: Bu yazılım bellek yanlışlarını hayli süratli bir halde tespit ediyor. En uygun yol, CPU iş parçacığı başına bir örnek açmak ve belleği test için eşit modüllere bölmek.
- Google Stressful Application Test (GSAT): Şayet bir Linux kullanıcısıysanız, bellek testi için GSAT’den daha uygun bir yardımcı program yoktur. Google makinelerini test etmek için bu yazılımı kullanıyor.
- Karhu RAM Test: Karhu yaptığı işte düzgün ve 8 TB’a kadar bellekleri destekliyor. Ne yazık ki fiyatsız değil ve 10 dolarlık bir lisans gerektiriyor.
- TestMem 5: Bu yazılım özel konfigürasyonları destekliyor. Anta777 Extreme yapılandırması ise şu anda en tanınan ve yaygın olarak kullanılan ön ayar.
Söylediğimiz üzere, en yeterli performansı elde etmek için biraz vakit ayırmanız gerekiyor. Aşağıda mevcut DDR5 bellek kitleri için evvelce test edilmiş kimi ayarları görebilirsiniz. Birebir çipe sahip olmalarına bakılmaksızın her bellek kitinin farklı olduğunu vurgulamıştık. Fakat aşağıdaki tabloda gördüğünüz kıymetleri referans alabilir, fikir sahibi olabilirsiniz.
| Veri Hızı | Zamanlamalar | Voltaj |
|---|---|---|
| DDR5-6400 | 40-40-40-90, 42-42-42-90, 44-44-44-90 | 1.35V – 1.40V |
| DDR5-6200 | 32-38-38-77, 36-36-36-77, 36-38-38-77 | 1.35V – 1.40V |
| DDR5-6000 | 36-36-36-77, 36-38-38-77, 38-38-38-77 | 1.35V – 1.40V |
| DDR5-5600 | 36-36-36-77, 36-38-38-77, 38-38-38-77 | 1.30V – 1.35V |
| DDR5-5200 | 36-36-36-77, 36-38-38-77, 38-38-38-77 | 1.20V – 1.30V |
| DDR5-4800 | 34-36-36-77, 36-36-36-77, 36-38-38-77 | 1.10V – 1.20V |
Küçük İpuçları
Son olarak, ASUS tarafından verilen birtakım bilgilere bakalım ve makalemizi sonlandıralım.
DDR5 Bellek Voltaj Kanalları
Aşağıdaki tablo, DDR5 belleklerde sürat aşırtma için kıymetli olan voltajları gösteriyor:
| PMIC Parametresi | Hız Aşırtma için Yararlı mı? | Önerilen |
| SPD HUB VLDO (1.8V): | Hayır | |
| SPD HUB VDDIO (1.0V): | Hayır | |
| Memory VDD Voltage: | Evet | 1.25V |
| Memory VDDQ Voltage: | Evet | 1.25V |
| Memory VDDP Voltage: | Hayır | |
| Memory VDD Switching Frequency: | Fazla yardımı yok | |
| Memory VDDQ Switching Frequency: | Fazla yardımı yok | |
| Memory VPP Switching Frequency: | Fazla yardımı yok | |
| Memory Current Capability: | Gerekli değil |
Bellek denetimci voltaj ayarı.
CPU Parametresi
| System Agent (FIVR) | Evet | 1.25V |
| Memory Controller Voltage (External) | Evet | 1.25V |
| Transmitter VDDQ (FIVR) | Evet | VDD yahut VDDQ* olarak ayarlama |
DDR5 Bellek Voltajı İpuçları
- Bazı bellek IC’leri 1.25v MC VDD’yi sevmezken, başka cinslerin daha yüksek frekanslar elde etmesi için buna gereksinimi var.
- Temel olarak, Hynix için hem VDD hem de VDDQ’da 1.25v, Micron için 1.25VDD+1.35VDDQ ve Samsung için 1.35VDD+1.35VDDQ’da çalıştırın ve gerisini Otomatik ayarlarda bırakın.
- Hız aşırtma için denemeye bedel diğer bir strateji, DRAM VDD’yi MC VDD ile ve TX VDDQ’yu DRAM VDDQ ile senkronize etmek.
DDR5 Gear Modları
- 1, 2 ve 4 olmak üzere üç DDR5 Gear modu mevcut. Ayrıyeten her modun farklı frekans ve oran sınırlamaları var.
- Gear 2 varsayılan ve genel kullanım için öneriliyor.
- Gear 1 şu anda çalışmıyor.
- Gear 4 kimi performans meselelerine neden olabilir.
- Gear 2 DRAM oranının 2’ye bölünebilmesini gerektirirken Gear 4, 4’e bölünebilen bir DRAM oranı gerektiriyor.
- Tek TCL ve TWCL bedelleri çalışmıyor. Sadece çift sayıları kullanın.
- Varsayılan DRAM-BCLK oranı DDR5 için 100:100 olarak ayarlandı.
- 100:100 ve 100:133 DRAM oranları eşit derecede düzgün performans gösteriyor.
Gear 2 Parametre Yönergeleri – Maximus Extreme Serisi
| Modüller | Fmax | VDD | VDDQ | TXVDDQ | MC VDD | SA | 1T çalıştırabilir mi? |
| 2* Hynix SR | 6400 | 1.3 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | Evet |
| 4* Hynix SR | 6000 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.25 | Hayır |
| 2* Hynix DR | 6200 | 1.3 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | Hayır |
| 4* Hynix DR | 5800 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.35 | Hayır |
| 2* Micron SR | 5400 | 1.35 | 1.4 | 1.4 | 1.34 | 1.2 | Hayır |
| 4* Micron SR | 5200 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | Hayır |
| 2* Micron DR | 5200 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.25 | 1.2 | Hayır |
| 4* Micron DR | 4800 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.2 | 1.35 | Hayır |
| 2* Samsung SR | 6400 | 1.435 | 1.435 | 1.435 | 1.34 | 1.25 | Evet |
| 4* Samsung SR | 6000 | 1.35 | 1.35 | 1.35 | 1.25 | 1.25 | Hayır |
- Belirli Samsung yahut Hynix tabanlı bellek modülleri DDR5-6000+ suratında çalışabilir.
- Sınıra kadar sürat aşırtıldığında, Mikron tabanlı bellek modülleri gerilim testlerini geçme eğiliminde fakat sistem boştayken mavi ekran yanlışlarına neden olabilir.
