Bugün Çinli şirketlere karşı ABD siyasetlerinden kaynaklanan şiddetli bir engelleme siyaseti uygulanıyor. Bununla birlikte engelleme yapılan eser kümelerinin çabucak hepsinde ağır bir biçimde Çin’e bağlıyız.
Nadir element nedir?
Elektronik aygıt olarak bugün kullanımda olan çabucak her bileşende hammadde olarak ender elementler kullanılıyor. Periyodik tabloda bulunan 17 element bu kapsamda bedellendiriliyor ve elektronik eşya üretimi için büyük hassasiyet arz ediyor.
Nadir bulunan elementlerden örneğin Disprosyum en güçlü mıknatıs ve yüksek ısılarda bile istikrarlı bir durum izliyor. Neodim hibrit araçlarda, terbium yüzde 40 güç tasarruflu ampüllerde kullanılıyor. Samaryum ise Aegis Spy-1 radarında ve M1A2 Abrams tanklarında kullanılıyor. Bu ağır metallerin yanında Europyum, İtterbium üzere ağır metaller de hayli kıymetli.
Ancak az bulunan elementlerin çıkarılması işinin Çin’in inhisarında olduğunu belirtmekte yarar var. 80’li yılların sonunda gerçek ABD’nin hakimiyetinde olan element çıkarma süreci, vaktinde yatırım yapılamaması sebebiyle 90’lı yıllardan itibaren yüzde 97 oranında Çin’in hakimiyeti altına girdi.
Çin genel itibariyle ülkenin üst bölgeleri ve Moğolistan’da az bulunan elementleri çıkarıyor. İşin değişik tarafı bu ölçü dünya ender bulunan element rezervinin yüzde 35’ini temsil ediyor ve iddialara nazaran yüzde 65’lik kısım hala keşfedilmeyi bekliyor. Aslında bu elementler tariflerinin bilakis yeryüzünde çok bol olarak bulunuyor. Fakat madenlere karışmış radyoaktif toryum elementi ve karmaşık yapı nedeniyle çıkarılması büyük emek ve yatırım istiyor.
Nadir bulunan element rezervini elinde tutanın elektronik eşya kesiminde fiyat inhisarını elinde tuttuğu bir gerçek. 2009 yılında element ihracatını kısan Çin, fiyatların yükselmesine ve küresel olarak bir kriz yaşanmasına neden olmuştu.
ABD, AB, Dünya Ticaret Örgütü tabiri yerindeyse ayağa kalkmış ve kotanın artırılması konusunda Çin’e baskı yapmıştı. Çin’in isteği ise ülkelerin üretim tesislerini Çin’de konumlandırmaları olmuştu. Böylelikle ihracat kısıtlı kalmış fakat üretici firmalar gereksinimleri olan ender bulunan elementlere Çin içerisinde kalarak erişebilmişti. Fakat Çin’in elinde tuttuğu potansiyel tehlikenin de farkına varılmıştı.
Çin’in kota kararından en çok etkilenen ülkelerden birisi ABD olmuştu ve o devir bu sessiz kriz olarak nitelendirilmişti. Hükümet krizi aşmanın yolunu arasa da yeni bir tedarik zinciri oluşturmanın 10 yıl alacağı hesaplanmış ve Çin’e olan bağımlılığın istemeden de olsa devam ettirilmesi kararlaştırılmıştı.
O tarihten bu yana az bulunan elementler için araştırmalar yapılıyor fakat elde edilen metaller de Çin’in elindeki üzere ağır metaller değil, hafif metaller. Bu nedenle kullanım alanı da kısıtlı oluyor.
ABD-Çin ticaret savaşında pek çok uzman Çin’in kritik bir atılım yapabileceğini konuşuyor. Devlet lideri Xi Jinping’in az element işleyen tesislerden birisini ziyaret etmesi ve yapılan açıklamalar ABD’yi rahatsız edebilir.
Kaynaklar Çinli yetkililerin ender element tedariğini ölçülü bir halde başka ülkelerin talebine kaydıracaklarını çünkü birtakım ülkelerin bu derece değerli bir iş birliği varken Çinli şirketlere baskı yapmasını gerçek bulmadıklarını açıkladığını tabir ediyor.
Yetkililer ülke ismi vermekten kaçınıyor lakin bunun ABD olduğu aşikâr. Yapılacak bir tedarik ayarlaması tıpkı 2009 yılında olduğu üzere büyük bir üretim krizine yol açabilir. Bu durum Google, Qualcomm, Apple, Intel üzere pek çok firmanın direkt etkilenmesine ve bu firmalardan tedarik yapan Samsung, LG üzere firmaların da dolaylı olarak etkilenmesine sebep olacaktır. Hali hazırda küresel ekonomik sakinliğin yaşandığı bir devirde bu türlü bir kriz yeni krizler demek. Bakalım Çin en büyük silahı olan az element tedariğini koz olarak kullanacak mı?
